In bijna alle tandartspraktijken in Nederland zijn tandartsassistenten werkzaam. Zij assisteren tandartsen bij de zorgverlening aan de stoel. Daarbij zijn zij ook verantwoordelijk voor het (hygiënisch) beheer van materialen en instrumentarium. Verder dragen tandartsassistenten zorg voor allerlei administratieve taken rond de patiëntbehandeling.
De wet BIG geeft tandartsen de mogelijkheid om bepaalde (preventieve) tandheelkundige taken te delegeren. Zie hiervoor de toelichting van de KNMT. Ook tandartsassistenten kunnen deze taken, uitsluitend in opdracht én onder toezicht van de tandarts, zelfstandig uitvoeren. De meeste tandartsassistenten die zorgtaken uitvoeren, hebben zich via het volgen van een cursus bekwaamd tot preventieassistent.
Zie ook Zorgverlening door tandarts- en preventieassistenten.
Het precieze aantal tandarts- en preventieassistenten in Nederland is niet bekend.
Een indicatie kan worden verkregen uit onderzoeksgegevens van de KNMT over de praktijkvoering van tandartsen in het najaar van 2023 en een schatting van het aantal tandartspraktijken. Op basis hiervan kan worden gesteld dat het aantal tandarts- en preventieassistenten in tandartspraktijken anno 2024 zo’n 21.300 bedraagt.
Een andere informatiebron is het Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW), waarbij tandartsassistenten(-plus) wettelijk verplicht zijn aangesloten. Per 2019 ging het volgens PFZW om ruim 26.500 assistenten.
Het verschil tussen de schatting van de KNMT en de registratiegegevens van PFZW kan worden verklaard uit het feit dat bij het pensioenfonds ook alle assistenten van orthodontisten en kaakchirurgen verplicht zijn aangesloten. Verder hebben tandartsen de mogelijkheid om via een vrijwillige aanvullende overeenkomst ook alle overige medewerkers in hun praktijk bij het pensioenfonds aan te melden. Dan gaat het bijvoorbeeld om balieassistenten, receptionisten, secretaresses, maar ook om tandartsen in loondienst. Deze deelnemers zijn door PFZW ook meegenomen in het bovengenoemde aantal.
De opleiding tot tandartsassistent is een mbo-opleiding op niveau 4. Zie hiervoor de toelichting van de KNMT.